Φυσικοθεραπεία σε πρόωρα βρέφη και νεογνά

ΕΓΚΑΙΡΗ - ΠΡΩΙΜΗ ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΗ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ

Η παρέμβασή μας θεωρείται έγκαιρη όταν παρέμβουμε θεραπευτικά πριν διαγνωστεί ή πριν εγκατασταθεί η βλάβη.

Η πρώιμη ή έγκαιρη παρέμβαση είναι κρίσιμη για τη μετέπειτα νοητική ανάπτυξη του βρέφους και για να προλάβουμε την εγκατάσταση παθολογικών προτύπων κίνησης.

Η πρώιμη θεραπευτική παρέμβαση δεν εξαλείφει τις παθολογικές ή τις ανατομικές αλλαγές που έχουν συμβεί μετά από μια βλάβη στο κεντρικό νευρικό σύστημα. Μπορεί όμως να ελαχιστοποιήσει την αρνητική επίδραση και τις δυσμενείς επιπτώσεις που προκαλεί η βλάβη αυτή  στη λειτουργικότητα του παιδιού.

Πρώιμης – έγκαιρης παρέμβασης μπορεί να χρήζουν:

• Βρέφη με νευρομυϊκές διαταραχές ή με σκελετικές ανωμαλίες.
• Τα τελειόμηνα ή πρόωρα βρέφη που παρουσιάζουν νευροαναπτυξιακή διαταραχή με κλινική εικόνα υποτονίας (χαμηλός μυϊκός τόνος)όπου το βρέφος δεν μπορεί να φέρει τα χέρια του στη μέση γραμμή του σώματος, ή υπερτονίας (υψηλός μυϊκός τόνος), όπου το βρέφος είναι τόσο σφιγμένο που οι γονείς δυσκολεύονται να το ταΐσουν, να του αλλάξουν πάνα, να το ντύσουν κ.α.
• Τα τελειόμηνα ή πρόωρα βρέφη που παρουσιάζουν εναλλασσόμενο μυϊκό τόνο ( τη στιγμή που το βρέφος είναι χαλαρό αρχίζει να σφίγγεται και ξανά χαλαρώνει και ξανά σφίγγεται) δηλαδή εναλλάσσεται ο μυϊκός τόνος από υποτονία σε υπερτονία και το αντίστροφο.
• Τα τελειόμηνα ή πρόωρα βρέφη, που έχουν νοσήματα που χρήζουν συνεχούς νοσηλείας κατά το 1^ο χρόνο της ζωής τους, και φαίνεται να παρουσιάζουν καθυστέρηση της ανάπτυξης
• Τα βρέφη που γεννήθηκαν με πολύ μικρό βάρος και μπορεί να παρουσίασαν κάποιο από τα παρακάτω:

• Περιγεννητική ασφυξία (έλλειψη πρόσληψης οξυγόνου κατά τον τοκετό)
• Σοβαρή ενδοκρανιακή αιμορραγία
• Σοβαρή αναπνευστική έκπτωση
• Λιποβαρή για την ηλικία κύησης

Η έγκαιρη θεραπευτική παρέμβαση βοηθά το βρέφος να οργανωθεί και να προσαρμοστεί ( έσω – έξω), δίνοντάς του την ικανότητα να αξιοποιήσει όλες του τις δυνατότητες.

Αν παρέμβουμε έγκαιρα μπορούμε να:

• Αναστείλουμε τυχόν μελλοντικές αντισταθμίσεις (προσαρμογές που δημιουργούνται από τα «λάθος κινητικά πρότυπα» που χρησιμοποιεί το βρέφος εξαιτίας των δυσκολιών του).
• Ελαχιστοποιήσουμε την καθυστέρηση της ανάπτυξης.
• Μετριάσουμε τις υπάρχουσες και τις μετέπειτα διαταραχές.
• Προλάβουμε λειτουργικούς περιορισμούς της κίνησης.
• Ενθαρρύνουμε τη προσαρμογή των γονέων και τη συνολική λειτουργικότητα της οικογένειας.                           

                        (Blauw-Hospers & Hadders-Algra 2005)

“The ways to get the best answer are as variable as our normal sensory motor development”.                                                                                                                            (A. v. Steiger-Langeheine 1998)

ΤΥΠΙΚΗ & ΑΤΥΠΗ ΑΙΣΘΗΤΟΚΙΝΗΤΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ

Για να κατανοήσουμε πως αναπτύσσεται η παθολογική κίνηση θα πρέπει να γνωρίζουμε και να έχουμε κατανοήσει καλά την ανάπτυξη της φυσιολογικής κίνησης. Για να διαχωρίσουμε τη φυσιολογική από τη μη φυσιολογική ανάπτυξη είναι σημαντικό να παρατηρούμε την ποιότητα της στάσης και την ποιότητα των κινήσεων ενός βρέφους σε διάφορες θέσεις (ύπτια/πρηνή/καθιστή/όρθια) για να το δούμε να κινείται και σε καταστάσεις υπό πίεση. (Dr. E. Kong).

 Στη φυσιολογική ανάπτυξη, η πρώτη κίνηση που γίνεται ενάντια στη βαρύτητα είναι η έκταση. Ενώ η κάμψη ενάντια στη βαρύτητα, εμφανίζεται αρκετούς μήνες μετά την έκταση. Η στάση και οι κινήσεις που παρατηρούμε στα  φυσιολογικά βρέφη διαφέρουν και είναι απρόβλεπτες. Τα βρέφη όμως, που αναπτύσσουν παθολογικά πρότυπα κίνησης θα μπορούσαμε να πούμε ότι είναι λιγότερο δραστήρια. Ενώ οι κινήσεις που κάνουν θέλοντας να εκδηλώσουν τόσο την ευχαρίστησή τους, την πείνα τους, τη δυσαρέσκειά τους, την έκπληξή τους όσο και το κλάμα τους, είναι ίδιες και στερεότυπες.

Τα περισσότερα βρέφη και παιδιά που παρουσιάζουν καθυστέρηση στην ανάπτυξη ή διαταραχές στην κίνηση, εμφανίζουν χαμηλό μυϊκό τόνο “υποτονία” σε συνδυασμό με μεγάλη έκταση στις κινήσεις τους. Στη μη τυπική κινητική ανάπτυξη, οι κινήσεις κάμψης ενάντια στη βαρύτητα, είτε δεν αναπτύσσονται καθόλου ή δεν αναπτύσσονται επαρκώς για να αντισταθμίσουν την υπερβολική έκταση. Όταν ο μυϊκός τόνος είναι χαμηλός και η κάμψη δεν εξισορροπείται από την έκταση ενάντια στη βαρύτητα τότε το βρέφος ή το παιδί  έχει δυσκολία να σταθεροποιήσει ένα μέρος του σώματος του έτσι ώστε κάποιο άλλο μέρος του σώματος να μπορέσει να κινηθεί. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα το βρέφος να μαθαίνει να σταθεροποιεί τεχνητά τον εαυτό του σφίγγοντας πάρα πολύ κάποια κεντρικά σημεία του σώματός του ώστε να εξασφαλίσει την σταθερότητα που του λείπει και που αποτελεί βασική προϋπόθεση για να μπορέσει να κινηθεί.

 Όσο πιο συχνά το βρέφος – παιδί σφίγγεται αυξάνοντας τον μυϊκό του τόνο, τόσο εγκαθίσταται η παθολογία. Τα τέσσερα κεντρικά σημεία που μπλοκάρονται κινητικά και είναι πιο εμφανής η ανάπτυξη της παθολογικής κίνησης είναι ο αυχένας, η ωμική ζώνη – ωμοπλάτες, η λεκάνη και τα ισχία.

ΑΙΣΘΗΤΗΡΙΑΚΕΣ ΙΔΙΑΙΤΕΡΟΤΗΤΕΣ ΣΤΑ ΠΡΟΩΡΑ ΒΡΕΦΗ

Προς το τελευταίο στάδιο της κύησης, το κεντρικό νευρικό σύστημα (ΚΝΣ) του ανθρώπινου εμβρύου αναπτύσσεται ραγδαία. Όλες οι ανθρώπινες λειτουργίες εξαρτώνται από την κατάλληλη ολοκλήρωση & οργάνωση των αισθητήριων συστημάτων μας. Μία πρόωρη γέννηση, διακόπτει τις φυσιολογικές διεργασίες, αναγκάζοντας τον εγκέφαλο και το σώμα να προσαρμοστούν σε ένα «τεχνητό περιβάλλον». Ορόσημο στη φροντίδα του πρόωρου νεογνού είναι η Μονάδα Εντατικής Νοσηλείας Νεογνών (ΜΕΝΝ). Ελαχιστοποιεί την νεογνική νοσηρότητα & θνησιμότητα ιδιαίτερα μεταξύ ακραίων & πολύ χαμηλού βάρους γέννησης βρεφών. Η μακροχρόνια παραμονή σε (ΜΕΝΝ) συνδέεται συχνά με ενόχληση, πόνο, και αρνητικές επιπτώσεις στην ψυχολογική, αισθητηριακή , κινητική τους συμπεριφορά & ανάπτυξη.

Τα πρώτα αισθητηριακά ερεθίσματα που βιώνουν τα βρέφη στη Μονάδα Εντατικής Νοσηλείας Νεογνών και αργότερα στο σπίτι τους επηρεάζουν την ανάπτυξη του εγκεφάλου. Αντί για το αμνιακό υγρό ή το χάδι της μητέρας, το πρόωρο νεογνό στη ΜΕΝΝ, βιώνει επώδυνους  χειρισμούς από γιατρούς και νοσηλευτές οι οποίοι σχετίζονται με υποξία, βραδυκαρδία, διακοπτόμενο ύπνο κ.α.  Στη νεογνική μονάδα εντατικής νοσηλείας, περιορίζεται σημαντικά η κινητικότητα του πρόωρου νεογνού. Διακόπτεται η συνεχής επαφή του με τη μητέρα καθώς είναι απαραίτητη η παραμονή του στην θερμοκοιτίδα για περαιτέρω ιατρική περίθαλψη.

Τα πρόωρα βρέφη φαίνεται να διατρέχουν υψηλό κίνδυνο, να αντιμετωπίσουν διάφορες καταστάσεις που θα επηρεάσουν την μετέπειτα εξέλιξη της ανάπτυξής τους. Πιο συχνά μπορεί να παρουσιάζουν:

• Εγκεφαλική παράλυση.
• Δυσκολία στις κινητικές τους δεξιότητες.
• Φτωχό έλεγχο στη στάση και στην κίνηση.
• Φτωχό έλεγχο στην ισορροπία και τον συντονισμό των κινήσεών τους.
• Ελλείμματα στις οπτικές δεξιότητες.
• Καθυστέρηση στις γνωστικές τους δεξιότητες.
• Καθυστέρηση στην ανάπτυξη λόγου/ομιλίας.
• Ψυχοκοινωνικές διαταραχές.
• Διαταραχές στη συμπεριφορά.
• Μαθησιακά ελλείμματα κατά τη σχολική τους ζωή.

Η έγκαιρη παρέμβαση και η συχνή παρακολούθηση (μέχρι τουλάχιστον και την προσχολική ηλικία), παίζουν καθοριστικό ρόλο στην ανάπτυξη του νεογνού τόσο ποιοτικά όσο και ποσοτικά.

Πρόωρο νεογνό 23-25 εβδομάδων κύησης

Αναγνωρίζει τη φωνή της μητέρας του. Αντιλαμβάνεται τους ήχους πολύ πιο έντονα. Ενώ οι ήχοι που δημιουργούνται εντός της θερμοκοιτίδας , μπορεί μερικές φορές να είναι ακόμη και επώδυνοι. Το πρόωρο νεογνό της ηλικίας αυτής, χρειάζεται προστασία από το φως καθώς η ευαισθησία του, είναι αυξημένη όταν ανοίγει τα μάτια σε φωτεινό περιβάλλον.

Πρόωρο νεογνό 26-28 εβδομάδων κύησης

Το νεογνό στην ηλικία αυτή, είναι ευαίσθητο στον τόνο της φωνής και στους θορύβους που υπάρχουν στο περιβάλλον. Αισθάνεται το φως και ανοίγει τα βλέφαρά, τα οποία μπορεί να τρεμοπαίζουν κατά την κίνηση αυτή.  Αντιλαμβάνεται το φως, σαν κηλίδες μέσα στο σκοτάδι. Τα βλέφαρά του είναι πολύ λεπτά και δεν παρέχουν επαρκή προστασία. Αρχίζει να γνωρίζει την μυρωδιά των γονιών του όταν το παίρνουν αγκαλιά. Παρουσιάζει ευαισθησία σε ισχυρές μυρωδιές, όμως ηρεμεί με τη μυρωδιά του μητρικού γάλακτος. Το πιπίλισμα του δακτύλου ή μιας πιπίλας τα χαλαρώνει.

Πρόωρο νεογνό 29-32 εβδομάδων κύησης

Τα μάτια του ανοιγοκλείνουν γρήγορα και ασυντόνιστα εξαιτίας του γεγονότος ότι το οπτικό σύστημα αναπτύσσεται ακόμη. Ανταποκρίνεται στο φως και στο σκοτάδι. Η αίσθηση της όσφρησης έχει πλήρως αναπτυχθεί στην ηλικία αυτή. Όταν μυρίσει το γάλα καταλαβαίνει ότι είναι η ώρα που τρώει. Παρόλο που μπορεί να θηλάσει την τροφή, δυσκολεύεται να φάει με συντονισμένες κινήσεις (πιπίλισμα/κατάποση/αναπνοή). Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα να κουράζεται εύκολα κατά τη διάρκεια του θηλασμού. Για αυτό χρειάζεται εξάσκηση και υπομονή. . Οι δυνατοί θόρυβοι είναι συχνά έντονο ερέθισμα για το υπό ανάπτυξη νευρολογικό σύστημα, με αποτέλεσμα να τρομάζει εύκολα.

Πρόωρο νεογνό 33-36 εβδομάδων κύησης

Το να βλέπει το νεογνό πολλά σχέδια ή χρώματα μπορεί να είναι πολύ διεγερτικά. Η ακοή του μωρού είναι πλήρως ανεπτυγμένη. Το νεογνό εξακολουθεί να είναι ευαίσθητο σε δυνατούς ήχους. Μπορεί να ανταποκριθεί στους θορύβους  αυτούς εκδηλώνοντας φόβο, έκπληξη ή κλάμα. Εκδηλώνει την προτίμησή του σε κάποιες μυρωδιές όπως είναι της μητέρας και του γάλακτος. Μπορεί και διακρίνει μια γλυκιά από μια πικρή γεύση (35^η εβδομάδα περίπου).

Φάσκιωμα

Το φάσκιωμά μπορεί να λειτουργήσει βοηθητικά και να έχει θετική επίδραση στον ύπνο και στη μείωση του καρδιακού ρυθμού. Βοηθά στην ανακούφιση του πόνου, το νεογνό είναι πιο ήρεμο και προλαμβάνει την υποθερμία. Το φάσκιωμα ενισχύει την καλύτερη οργάνωση των κινήσεων και την νευρομυϊκή ανάπτυξη του νεογνού. Ωστόσο δεν μπορούμε να παραβλέψουμε και τις αρνητικές επιδράσεις του φασκιώματος οι οποίες σχετίζονται με λοιμώξεις αναπνευστικού συστήματος. Αυξημένος είναι και ο κίνδυνος για δυσπλασία ισχίου (έκταση & προσαγωγή αντί για κάμψη & απαγωγή).Επίσης η πιθανότητα υπερθερμίας λόγω του φασκιώματος οδηγεί σε μειωμένη πρόσληψη τροφής και βάρους.

Χάδι

Το χάδι βοηθά στην ομαλοποίηση της αναπνευστικής λειτουργίας και αυξάνει τον χρόνο ήρεμου ύπνου του νεογνού. Περιορίζει την εξεζητημένη κινητικότητα των άνω και κάτω άκρων και δρα κατευναστικά σε τυχόν καταστάσεις stress που βιώνει το πρόωρο νεογνό (δάχτυλα τεντωμένα & ανοιχτά). Επίσης το χάδι βοηθά το νεογνό να βελτιώσει τις θηλαστικές κινήσεις κατά τη διάρκεια του θηλασμού/σίτισης.

Μασάζ

Το μασάζ, βοηθά το νεογνό στην αύξηση του σωματικού του βάρους, ρυθμίζει το stress και ανακουφίζει από τον πόνο.

Συχνές Αλλαγές της θέσης / τοποθέτησης του νεογνού

Βοηθά το νεογνό στη γρηγορότερη κινητική του ανάπτυξη. Τα άνω και κάτω του άκρα τοποθετούνται σε συμμετρικές θέσεις και αποφεύγεται η εμφάνιση πλαγιοκεφαλίας (λόγω θέσης).

Επαφή με τη μητέρα και αποκλειστικός θηλασμός(>30εβδ)

Ενισχύει τον συναισθηματικό δεσμό μητέρας – παιδιού, συμβάλλοντας επίσης και στην κοινωνική του ανάπτυξη. Η αγκαλιά της μητέρας βοηθά το νεογνό να έχει φυσιολογική αναπνοή και καρδιακό ρυθμό.

Συμπεριφορές του βρέφους

Οφείλουμε να παρατηρούμε τις ενδείξεις του νεογνού. Τον μυϊκό του τόνο (αν το νεογνό είναι πιο σφιγμένο ή πιο χαλαρό) για τυχόν υπερτονία ή υποτονία. Την κινητικότητά αν παρουσιάζουν τρέμουλο οι κινήσεις του και το πόσο δραστήριο είναι, τί είδους θέσεις υιοθετεί όταν δεν κινείται (στάση). Σημαντικά στοιχεία για την καλή εικόνα του νεογνού επίσης μας δίνουν το χρώμα του δέρματός του, η θερμοκρασία του σώματός του, ο ρυθμός της αναπνοής του. Παρατηρούμε τη συμπεριφορά του όταν είναι ξύπνιο ή νυσταγμένο, αν παρουσιάζει νωθρότητα ή υπερδιέγερση, αν είναι θλιμμένο, αν ξαφνιάζεται εύκολα και το κλάμα του.

Σημάδια άγχους. Το πρόωρο νεογνό εμφανίζει:

• Γενικευμένη υποτονία (περιορισμένη /μειωμένη αντίσταση στη μετακίνηση των άκρων του βρέφους).
• Εκτατικές ακανόνιστες ελαφρές κινήσεις.
• Κρατά τα δάχτυλα απλωμένα σε μεγάλη απόσταση.
• Εκτείνει ταυτόχρονα τα άνω και τα κάτω άκρα σχεδόν σε κλειδωμένη θέση.
• Γκρίνια.

• Αλλαγές στο χρώμα του δέρματός του, ωχρότητα, έξαψη (κόκκινο), κυάνωση (μπλε).

• Μεταβολές των ζωτικών σημείων, καρδιακός ρυθμός, αναπνευστικός ρυθμός, ρυθμός παλμού.
• Φτέρνισμα ή χασμουρητό.
• Πολλές μυϊκές συσπάσεις.
• Γυαλιστερά μάτια.

• Στρίβει τα μάτια προς την μία πλευρά, προσπαθώντας να μην δει τί είναι μπροστά του.
• Κλειδωμένο βλέμμα , συνήθως ανοιχτά τα μάτια ή πανικόβλητα μάτια.
• Δύσκολα παρηγοριέται.